1․ Ի՞նչ գիտես Միջին դպրոցի մասին:
Ոչինչ չգիտեմ

2․ Ցանկանո՞ւմ ես տեղափոխվել Միջին դպրոց, ինչո՞ւ:
Այո ես ցանկանո՞ւմ եմ տեղափոխվել Միջին դպրոց, որովհետև ես ուզում եմ ավելի շատ գիտելիք ստանամ։

3․ Թվարկի՛ր քեզ ծանոթ ուսուցիչներին, ովքեր աշխատում են Միջին դպրոցում:
Ընկեր Արման
ընկեր Միքայել
Իսկ մնացած դասատուներին ես կիմանամ Միջին դպրոցում։

4․ Ի՞նչ ակնկալիքներ ունես Միջին դպրոցից։
Ստանալ բարձր գիտելիքներ և ուսումը ստանալ բուհում

5․ Ուսումնական պլանի քննարկումներ, անհատական ուսումնական պլաններ

Լեզվական կարողություններ և հմտություններ

2․ Համացանցից կամ այլ տեղեկատվական աղբյուրներից օգտվելով քո սիրելի ֆուտբոլիստի, գրողի, երգչուհու, դերասանուհու մասին տեղեկություն գտի՛ր և այդ տեղեկության համաձայն՝ երևակայական հարցազրույց վարիր նրա հետ։ Հարցազրույցդ կարդա՛ և ձայնագրի՛ր։

Լիոնել Մեսսի,Հովանես թումանյան,Արկադի Դումիկյան և Անահիտ Մանուկյան

3․ Տեքստի համար երկու ավարտ մտածի՛ր՝ տխուր և ծիծաղելի։

Ջ․ Ռոդարի

Ճանապարհորդ կատուն

Մի օր մի կատու նստեց գնացք, որը պատրաստվում էր մեկնել Հռոմից Բոլոնիա։ Իրականում, գնացքներում կատուներն այնքան էլ հազվադեպ չեն, թեև ամենից հաճախ նրանք նստում են զամբյուղներում կամ անցքերով արկղերի մեջ, որպեսզի չխեղդվեն: Պատահում է, որ գնացքներում երբեմն հանդիպում են  թափառական կատուներ, որոնք պարզապես պատահաբար ներս են գցվում մկների որոնման համար… Բայց այս կատուն իսկական ճանապարհորդ էր և ճանապարհորդում էր բոլորովին ինքնուրույն։ Նրա ուսին կախված էր սև փաստաբանի պայուսակ, բայց նա փաստաբան չէր, այլ կատու։ Քթին ուներ կարճատես հաշվապահի ակնոցներ, բայց հաշվապահ չէր և տեսողությունը գերազանց էր։ Նա, ինչպես հայտնի նկարիչները, շատ մոդայիկ վերարկու էր հագել և շատ մոդայիկ գլխարկ, բայց նա նկարիչ էլ չէր։

Տարեվերջյան ամփոփիչ համերգի պատրաստություն

Կրկնի՛ր բանաստեղծությունները և սովորի՛ր բերանացի։

Համերգի ընթերցարանСкачать

Աշխատանք <<Հայոց լեզու 5>> գրքից։ Հեղինակ՝ Ս․Մարկոսյան

331. Նախադասությունն ընդարձակի՛ր՝ ավելացնելով ո՞ւմ կամ ի՞նչը հարցերին պատասխանող բառեր կամ բառակապակցություններ:

            Մարդն ամբողջ կյանքում սիրում է միրգ ուտել։
            Առավոտյան անտառում որսորդները գտել են սատկած ագռավներ։
            Հեռուներից վերադարձած մարդը կարոտով գրկեց իր մայրիկին։
            Հանկարծ իր կողքին տեսավ անծանոթ տղային։

332. Նախադասությունն ընդարձակի՛ր՝ ո՞ւմ կամ ինչի՞ հարցերին պատասխանող բառեր կամ բառակապակցություններ ավելացնելով:

            Մարգերը ջրվեցին:Հարևամի մարգերը ջրվեցին։
            Քույրը երաժիշտ է:Վահագնի քույրը երաժիշտ է։
            Նկարն անհետացել էր:նկարիչի նկարն անհետացել է։
            Մոխիրը տաք է:Վառարանի մոխիրը տաք է։

333. Նախադասությունն րնդարձակի՛ր՝ ե՞րբ, երբվանի՞ց, որքա՞ն ժամանակ, մինչև ե՞րբ հարցերին պատասխանող բառեր կամ բառակապակցություններ ավելացնելով:

            Մի տարօրինակ ճռռոց եմ լսում:Երեկվանից մի տարօրինակ ճռռոց եմ լսում։
            Իմ կարծիքն ասել եմ:Իմ կարծիքն ասել եմ երեկ։Իմ կարծիքն ասել եմ երեկ։

Գնաց, գնաց, հասավ մի քաղաքի:Այսօր գնաց, գնաց, հասավ մի քաղաքի:
            Ծաղրածուն գլուխ տվեց ու հեռացավ:Ծափերից հետո ծաղրածուն գլուխ տվեց ու հեռացավ։
            Նավաստին բաց ծով էր դուրս եկել:Երեք օր առաջ նավաստին բաց ծով էր դուրս եկել։
            Ծովն արդեն փոթորկել էր:Մինչ լուսանալը ծովն արդեն փոթորկել էր։
            Թռչունները չվելու էին:

334. Ինչպիսի՞ նախադասություններ են տրվածները: Դրանք ընդարձակի՛ր, դարձրո՛ւ յոթ—ութ բառանի:

            Երկիրը պտտվում է:
            Հասկանում ենք:
            Ընկերները հեռանում են:
            Մոռացել ես:
            Գտա:

335. Նախադասություններն ընդարձակի՛ր:

            Փորձենք:
            Աղջիկները կպատմեն:
            Մեծերը կլսեն:
            Կընտրեք:
            Ճամփորդը վերադարձավ:

Էպոսը հունարեն բառ է, նշանակում է խոսք, ասք, պատմություն։ Այն վիպական բանահյուսության տեսակ է, որը կազմված է վիպական, ավանդություններից ու զրույցներից։ Աշխարհի մյուս ժողովուրդների նման հայ ժողովուրդն էլ ունի իր էպոսը ՝ հերոսավեպը, որը գլխավոր հերոսի անունով կոչվում է «Սասունցի Դավիթ»։ Հայ ժողովրդի ավանդության մեջ էպոսն ունի մի քանի անուն։ Այն առաջին հերթին կոչվում է «Սասնա ծռեր»։

«Սասունցի Դավիթ» էպեսը բաղկացած է չորս ճյուղերից ՝ «Սանասար և Բաղդասար», «Մեծ Մհեր», «Սասունցի Դավիթ» և «Փոքր Մհեր»։ Էպոսի նշված ճյուղերը չորս սերունդների ամբողջական պատմություն են։ Այն սկսվում է ծագումից, Սասունի հիմնադրումից և ավարտվում տոհմի վերջին ներկայացուցիչ ՝ անմահ Մհերի ՝ ժայռի մեջ փակվելով։ Էպոսում ներկայացված են 8-րդ դարի դեպքեր(900ական թվականներ, այդ ժամանակ Հայաստանում իշխում էր Բագրատունի արքայատոհմը), երբ հայ ժողովուրդը պայքարել է արաբների դեմ: Ժողովուրդը հերոսներին ստեղծել, նրանց մեջ տեսնելով հաղթանակ, պաշտպանություն:

«Ծուռ» բառը հայերենում ունի մի քանի նշանակություն՝  խենթ, խելահեղ, քաջ, ազնիվ-միամիտ: Սա հիմնական բառն է, որը ընդհանուր է էպոսի հերոսներից բոլորի համար: Այս բառը գործածված է իսկական սիրով ու փաղաքշանքով, որովհետև այդ բառի մեջ էր հային բնորոշ ազնվությունն ու բացսիրտ լինելը: Էպոսի հերոսները տարբերվում են իրարից, նրանցից յուրաքանչյուրն ունի իրեն բնորոշ հատկություններ, սակայն նրանց ընդհանուր գիծը՝ քաջությունն է, խաղաղությունը, մանկական ազնիվ բնավորությունը: Նրանք առասպելական հերոսներ են՝ սովորական մարդուց շատ ավելի հաղթանդամ, հսկա, օժտված են գերբնական ուժով, փառասեր չեն, չեն ուզում իշխանություն, հասարակ մարդկային հոգի ունեն, միշտ պատրաստ են օգնության:

Առաջին ճյուղ. «Սանասար և Բաղդասար»

Հայոց աշխարհում թագավոր էր Գագիկը և ամբողջ  հայոց աշխարհով լավ ու բարի թագավորի համբավ էր վայելում:Հայ ժողովուրդը նրան շատ էր սիրում: Այդ ժամանակ Հայաստանը հարկ էր վճարում Բաղդադի խալիֆային/արաբական թագավոր/: Մի օր Բաղդադի խալիֆի ուղարկած հարկահանները(հարկ՝ գումար, ինչ-որ նյութական արժեք հավաքող), որ եկել էին հերթական հարկը տանելու, տեսնում են Գագիկի դստերը՝ չքնաղ Ծովինարին, և աղջկա գեղեցկության մասին պատմում են իրենց խալիֆին: Այս մասին, որ լսում է խալիֆը, ուզում է ամուսնանալ արքայադուստր Ծովինարի հետ և Գագիկ թագավորից պահանջում է նրան կնության տալ, եթե չհամաձայնի, ապա պատերազմ կսկսի Հայաստանի դեմ: Գագիկ թագավորը, ով քրիստոնյան էր, բնականաբար չէր կարող համաձայնել, որ իր միակ գեղեցկուհի աղջիկը, ամուսնանա ոչ քրիստոնիայի  հետ և մերժում է խալիֆին: Այս ողջ պատմության  մասին իմանում է Ծովինարը, և որպեսզի իր պատճառով արյուն չթափվի, ու անմեղ մարդիկ չզոհվեն, որոշում է ինքնակամ գնալ խալիֆի մոտ և նրա կինը դառնալ: Նրա համար խալիֆը հատուկ դղյակ է կառուցել տալիս: Ծովինարը շատ է կարոտում հորը, հայրական տունը, հայրենիքը, հաճախ է դուրս գալիս զբոսանքի և մի անգամ էլ, երբ զբոսնելիս է լինում, շատ է ծարավում, և խնդրում է աստծուն, որ աղբյուր բխեցնի, և նա ժայռից բխած աղբյուրից՝ Կաթնաղբյուրից երկու բուռ ջուր է խմում՝ մեկը լրիվ, մյուսը՝ կես:  Ջուրը խմելուց հետո նա մայրանում է, ունենալով երկու տղա՝ Սանասար և Բաղդասար անուններով: Լրիվ բռից ծնվում է Սանասարը, կես բռից՝ Բաղդասարը: Տղաները օրեցօր ուժ են առնում, հզորանում, և խալիֆը սկսում է վախենալ նրանցից, մտածում է, որ մի օր կհզորանան ու իր գահը ձեռքիցը կառնեն, իրենց մորն էլ կազատեն: Այս վախը սրտում ունենալով, նա տղաներին որոշում է սպանել, բայց հակառակն  է լինում և նրանք են խալիֆին սպանում ու իրենց մորն ազատագրում: Որոշում են հետ դառնալ պապական երկիր: Ճանապարհին տղաները անցնում են այն աղբյուրի կողքով, որից իրենց մայրը ջուր էր խմել ու ծնել իրենց: Սանասարը իրեն նետում է ջուրը, և ջրի միջից դուրս է գալիս ավելի հզորացած ու իր հավատարիմ ձիու ՝ Քուռկիկ Ջալալու վրա հեծած, Թուր Կեծակին էլ կողքը կապած:  Հայրենիքում հիմնում իրենց բերդը՝ Սասունը, հզորացնում ու շենացնում այն։ Սանասարն ամուսնանում է Դեղձուն-Ծամի հետ։ Ունենում են 3 զավակ՝ Մհերը, Ձենով Օհանը և Վերգոն։

Երևանում եմ ես ապրում

Րոպե առ րոպե պատուհանին եմ նայում

Եվ քո պես սիրունը չկա

Անտառում սիրունից սիրուն տեսարան կա

Նույնպես գեղեցիկ լինես։

1.Прочитайте. Запишите полные ответы на вопросы.

Мудрость— это сочетание ума с добротой и человечностью. Без сердечности нет мудрости. Без сочувствия к людям, без доброты можно решить любую математическую задачу, но нельзя помочь людям.

Что такое мудрость?

Мудрость— это сочетание ума с добротой и человечностью.

Без чего нет мудрости?

Без сердечности нет мудрости

Почему нельзя помочь людям без доброты и сочувствия к ним?

Без сочувствия к людям, без доброты можно решить любую математическую задачу, но нельзя помочь людям.

2.Прочитайте. Напишите полные ответы на вопросы.

Таня сорвала с яблони три больших яблока. Одно — жёлтое, прозрачное — дедушке, другое — рассыпчатое, красное — бабушке, третье — золотистое, сочное — маме. Дед снял с дерева самое сладкое яблочко и отдал его Тане.

Кому дала Таня жёлтое прозрачное яблоко? Дедушке

Кому ещё дала Таня яблоки? Бабушке и маме

Кому досталось самое сладкое яблочко? Тане

3. Спишите. Слова в скобках напишите в нужной форме.

1. Хорошо птичке в золотой клетке, а ещё лучше на ветке. 2. Воля птичке дороже золотой клеткае. 3. Стали (котёнока кормить, а он не хочет есть. 4. У Вити была особая любовь к птицам. 5. По дороге зимней, скучной тройка борзая бежит. 6. Девочка сидела на скамейке около дорожки.

4.Спишите, правильно образуя формы существительных.

1. добежали (до чего?) до (река, город, озеро, избушка); остановились (где?) у (река, город, озеро, избушки); жили (у кого?) у (сестра, брата, племянник, родственники); дали корм (кому?) (коза, баран, лошадье, куры);
2. были очень рады (кому? чему?) (подруга, друг, подароку, встреча, гости);
3. подошёл (куда? к кому? к чему?) к (учительница, доске, друг, стол, окна);
4. он шёл (где? по чему?) по (дороге, площадь, лес, поле, улица).

5.Впишите окончания

Кто носорогу дорогу уступит,

Тот несомненно, разумно поступит.

Важно шагает по Индии слон.

Служит, как видите, людям и он.

Зебу не знает ни снега , ни вьюг_.

Он и родился и вырос на юге.

К пальме и к южному небу привык

Этот горбатый тропический бык.

• Բլոգումդ ունե՞ս մաթեմատիկա բաժին։
  Այո
  
• Մարտին մաթեմատիկա բաժնում քանի՞ նյութ ես տեղադրել:
  5
  
• Պարտաճանաչ կատարե՞լ և բլոգիդ մաթեմատիկա բաժնում տեղադրե՞լ ես մաթեմատիկայի բոլոր առաջադրանքներն ու նախագծերը։
  Այո
  
• Մասնակցե՞լ ես «Ձոն ստուգատես/Գարնանամուտ» նախագծին։
  Այո
  
• Մասնակցե՞լ ես «Ճամփորդություն դեպի Խոր Վիրապ+մաթեմատիկական հաշվարկներ» նախագծին:
  Այո
  
• Մասնակցե՞լ ես «Մաթեմատիկան Հովհաննես Թումանյանի հեքիաթներում» նախագծին։
  Այո
  
• Մասնակցե՞լ ես «Կոտորակները կենցաղում» նախագծին։
  Այո
  
• Կատարե՞լ ես մաթեմատիկայի ինքնաստուգումը։
  Այո կատարել եմ
  
• Մասնակցե՞լ ես մաթեմատիկայի մարտ  ամսվա  ֆլեշմոբին։
  Այո
  
• Սովորաբար մաթեմատիկայի ֆլեշմոբի ո՞ր մակարդակներն ես կատարում։
  Երկուսն ել կատարում եմ
  
• Ո՞ւմ հետ ես հիմնականում քննարկում ֆլեշմոբիդ առաջադրանքները։
  Ընկեր Գրետայի հետ

Նախագիծ Վարդ Մուրադյան Տաիսիա Առաքելյան

Տասը ամենահայտնի նկարներն աշխարհում

Ամեն տարի հարյուրավոր ցուցահանդեսներ են կազմակերպվում, ներկայանում են նոր նկարիչներ, ովքեր հանրության դատին են հանձնում իրենց աշխատանքները՝ հույս ունենալով հասնել մեծ փառքի և ճանաչման։

Քչերին է, սակայն, հաջողվում, ստեղծել գործեր, որոնք դարերով կմնան մարդկության պատմության մեջ և կլինեն ճանաչելի ու գնահատված։

CNN Style-ը առանձնացրել է այն նկարների ցանկը, որոնք վերջին հինգ տարվա ընթացքում ամենաշատն են որոնվել Google որոնողական համակարգում և ըստ այդ կազմել աշխարհում ամենահայտնի տասը նկարների ցանկը։

«Մարգարտե ականջօղով աղջիկը»

Նկարիչ՝ Յան Վերմեր։

Մոտավոր տարեթիվ`1665 թվական։

Որտեղ տեսնել՝ Մաուրիցհեյս (Հաագա, Նիդեռլանդներ)։

Շատ հաճախ այն համեմատվում է Մոնա Լիզայի հետ: Այս գլուխգործոցը հիանալի է իր պարզությամբ: Կապույտ և ոսկե տուրբանով և հսկայական մարգարտյա ականջօղով աղջիկը ամբողջությամբ կենտրոնացած է հետին ֆոնի վրա:

«Մոնա Լիզա»

Նկարիչ՝ Լեոնարդո դա Վինչի։

Մոտավոր տարեթիվ`1503-1519 թվականներ։

Որտեղ տեսնել՝ Լուվր (Փարիզ)։

Զարմանալի չէ, որ աշխարհի ամենահայտնի նկարը խորհրդավոր կինն է՝ խորհրդավոր ժպիտով:

Նկարի բնորդուհին Լիզա Հերարդինին է, ֆլորենտացի վաճառական Ֆրանչեսկո դել Ջոկոնդոյի կինը, բայց այս դեպքում ևս մասնագետները վստահ չեն: Սա իսկապես այն ժամանակների արվեստում նորամուծություն էր։

«Ադամի արարումը»

Նկարիչ՝ Միքելանջելո։

Մոտավոր տարեթիվ` 1508 – 1512 թվականներ։

Որտեղ տեսնել՝ Սիքստինյան կապելլա (Վատիկան)։

Հայտնի նկարիչ Միքելանջելոյի ամենահայտնի գործը զարդարում է «Սիքստինյան մատուռի» առաստաղի մի մասը։ Նկարը պատկերում է Աստծուն և Ադամին։ Հենց այս գործի շնորհիվ Միքելանջելոն սկիզբ դրեց Աստծուն ծերունու կերպարով նկարելու տենդենցին: Աստծու մի ձեռքը դեպի Ադամն է ուղղված և թվում է՝ ուր որ է կհասնի Ադամի ձեռքին: Նշենք, որ այս գործի կենտրոնական մասում գտնվում են Ադամի և Աստծու ձեռքերը, մինչդեռ և՛ Ադամը, և՛ Աստված գտնվում են պատկերի երկու տարբեր կողմերում: Աստծու ձեռքը կյանքի է կոչում Ադամին, իսկ վերջինս էլ ամբողջությամբ ընդունում է նրա պարգևը: Ադամի ձեռքի շարժումը նման է Աստծու ուղղված ձեռքին, ինչը ևս մեկ անգամ հիշեցնում է, որ Աստված մարդուն ստեղծել է իր նմանությամբ: Այնուամենայնիվ, նրանց ձեռքերն այդպես էլ չեն դիպչում: Սա էլ ևս մեկ անգամ պնդում է. մարդն Աստծուն հասնել չի կարող, Աստված ամենից բարձր է:

«Աստղային գիշեր»

Նկարիչ՝ Վինսենթ վան Գոգ։

Տարեթիվ՝ 1889 թվական։

Որտեղ տեսնել՝ Ժամանակակից արվեստի թանգարան (Նյու Յորք)։

Վառ կապույտ և դեղին գույների և երազային մթնոլորտի համադրությունը տասնամյակներ շարունակ ոգևորել է արվեստասերներին:

Վան Գոգը ոգեշնչվել էր իր սենյակի պատուհանից բացվող տեսարանով, երբ ապրում էր Ֆրանսիայի Սեն-Ռեմոյի ապաստարանում։

«Համբույր»

Նկարիչ՝ Գուստավ Կլիմտ։

Մոտավոր տարեթիվ՝ 1907-1908 թվականներ:

Որտեղ տեսնել՝ Վերին Բելվեդեր թանգարան (Վիեննա, Ավստրիա)։

Կլիմտը իր «Համբույր»-ով հիմնավորում է այն գաղափարը, որ մարդկային գոյության հիմքում ընկած է սերը։ Հաշվի առնելով նկարի մագնիսական գրավչությունը՝ մարդիկ, կարծես, համաձայնվում են Կլիմտի գաղափարի հետ։

 «Ճիչ»

Նկարիչ՝ Էդվարդ Մունչ։

Տարեթիվ՝ 1893 թվական։

Որտեղ տեսնել՝ Ազգային թանգարան (Օսլո, Նորվեգիա – բացումը ՝ 2020 թվականից) և Մունկի թանգարան (Օսլո – մինչև 2020 թվականի մայիս)։

Ինչպես Մոնա Լիզայի դեպքում, այս դեպքում ևս նկարի գողությունները (1994 և 2004 թվականներին) օգնեցին հանրության ուշադրությունը սևեռել կտավի վրա։

«Գերնիկա»

Նկարիչ ՝ Պաբլո Պիկասո։

Տարեթիվ՝ 1937 թվական։

Որտեղ տեսնել. Սոֆիա թագուհու թանգարան (Մադրիդ)։

Նկարը պատկերում է Գերմանիայի օդային ռմբակոծությունը Գերնիկա քաղաքում՝ Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ:

Նկարն ունի Պիկասոյին բնորոշ ոճ։

«Վեներայի ծնունդը»

Նկարիչ՝ Սանդրո Բոտիչելլի։Մոտավոր տարեթիվ `1485 թվական։Որտեղ տեսնել՝ Ուֆֆիցի պատկերասրահ (Ֆլորենցիա, Իտալիա)։Նկարն ուսումնասիրող պատմաբանների մեծ մասը պնդում է, որ նկարը նկարվել է Կոսիմո Մեդիչիի համար, ով 1486 թվականին Կաստելլո պալատի տերն էր: Կոսիմո Մեդիչին Ֆլորենցիայի դուքս Լորենցո Մեդիչիի ազգականն էր: Հետագայում Լորենցոյի պալատում հայտնաբերված գեղանկարչություններից պարզ է դառնում, որ նա իր պալատում ունեցել է «Վեներայի թագավորությունը» նկարը: Սակայն հավաստի տեղեկություններ, որ հենց նա է պատվիրել «Վեներայի ծնունդը» չկան:

Հայ մեծանուն նկարիչներ

         Հովհաննես Այվազովսկի

Հովհաննես Այվազովսկին ծնվել է 1817 թվականի հուլիսի 17-ին, Ղրիմի Թեոդոսիա քաղաքում, հայ առևտրականի ընտանիքում: Հովհաննեսը ընտանիքում երրորդ, կրտսեր արու զավակն էր՝ Գրիքոր և Գաբրիել որդիներից հետո: Բոլորն էլ, ինչպես և նրանց Հռիփսիմե մայրը, մկրտվել էին Թեոդոսիայի հայոց Ս.Սարգիս եկեղեցում՝ հայ լուսավորչական դավանանքով:
Այվազովսկու նախնիները 18-րդ դարում Արևմտյան Հայաստանից բազմահազար հայերի հետ գաղթում են Լեհաստան: Հետագայում, հարազատ եղբայրների միջև ծագած անհամաձայնության պատճառով, նկարչի հայրը երիտասարդ հասակում տեղափոխվում է Մոլդովիա, այնտեղից էլ՝ Բուկովիա, իսկ 19-րդ դարի սկզբներին մեկնում է Ղրիմ, որտեղ, հանդիպելով հայուհի Հռիփսիմեին, ամուսնանում է նրա հետ և մշտական բնակություն է հաստատում Թեոդոսիայում: 
Իրենց ազգանվանը կցելով “սկի” լեհական վերջավորությունը, Այվազյանները որոշ ժամանակ պահպանել են “Գ” սկզբնատառը և գրվել են Գայվազովսկի: Այդ “Գ”-ն մնացել էր ռուսերենում գոյություն չունեցող Հ տառի վերահնչյունավորումից: Այդ պատճառով “Հայվազ” ազգանունը գրվել է “Գայվազ”: Հետագայում Այվազովսկիները նետում են “Գ” տառը և սկսում են գրվել ավելի բարեհնչյուն ձևով՝ Այվազովսկի:
Հովհաննես Այվազովսկու մանկությունն ու պատանեկությունը անցնում է Թեոդոսիայում: Թեոդոսիան այն ժամանակ մի փոքրիկ, ծայրգավառային առևտրական քաղաք էր: Բնակչության մեծ մասը հայեր էին: Այդ պատճառով շատ բնակավայրեր կոչվում էին հայկական անուններով, ինչպես, օրինակ, “Սուրխաթ” (“Սուրբ Խաչ”), “Չարխափան”, “Արմյանսկ”, “Արմյանսկի Բազար” և այլն:
Հովհաննես Այվազովսկին իր նախնական կրթությունը ստանում է ծննդավայրում: Ութ տարեկան հասակում նա սկսում է հաճախել Թեոդոսիայի Ս. Սարգիս եկեղեցուն առընթեր ծխական դպրոցը: Դա տարական դպրոց էր, ուր երեխաներին սովորեցնում էին հայոց և ռուսաց լեզուներ, քերականություն, թվաբանություն, կրոն, ծանոթացնում աշխարհագրության և հայոց պատմության հետ: Այստեղ նա սովորում է 5 տարի: Այդ տարիների ընթացքում Հովհաննես Այվազովսկին ստանում է հայկական կրթություն և ընդհանուր տեղեկություններ հարազատ ժողովրդի պատմության, մշակույթի և անցյալի գործիչների մասին:
Վաղ հասակից նրա մեջ հետաքրքրություն է առաջանում նկարչության և երաժշտության նկատմամբ: Նկարում էր ձեռքն ընկած գրքերի, թերթերի վրա, իսկ երբեմն նաև, կավիճով կամ ածուխով, շենքերի պատերին:
Վաղ հասակում երաժշտասեր պատանին ինքնուրույնաբար սովորում է ջութակ նվագել և այնքան լավ է նվագում, որ մի անգամ փողոցով անցնող քաղաքագլուխ Կազնաչևը, պատահաբար լսելով նրա նվագը, “քնքշաբար խնդրեց շարունակել և գովեց նրան”, ինչպես գրված է “ՀցրրՍՈÿ րՑՈՐՌվՈ” գրքում:
Պատանու նկարչական թոթովանքները գրավում են Թեոդոսիայի ճարտարապետ Կոխի ուշադրությունը: Տեսնելով նրա աշխատանքները՝ ճարտարապետը խորհուրդներ է տալիս նրան, ծանոթացնում է նկարչության՝ հատկապես հեռանկարչության, ծավալայնության և լուսաստվերների նախնական գիտելիքների հետ:
Մանուկ Հովհաննեսի դպրոցական տարիները անցնում են նյութական ծանր, աննպաստ պայմաններում: Չնայած դրան՝ Հովհաննեսը, սակայն, երբեք չի թողնում իր սիրած նկարչությունը:
Ճարտարապետ Կոխը, որը սիրում էր պատանուն և հետևում նրա մանկական աշխատանքներին, մի անգամ նրա գծանկարները տանում և ցույց է տալիս քաղաքապետին: Քաղաքապետ Ա. Ի. Կազնաչևը, որը կիրթ և զարգացած մարդ էր, նկատելով արտակարգ ընդունակությունները այդ համեստ, աշխատասեր ընտանիքի փոքրիկ անդամի նկարներում, ցանկություն է հայտնում տեսնել նրան: Հաջորդ օրը պատանի Հովհաննեսը, հոր և ճարտարապետ Կոխի ուղեկցությամբ, մի քանի նոր նկարներ ձեռքին, ներկայանում է Կազնաչևին: Վերջինս ուշադիր դիտելով նկարները, հայտնում է իր գոհունակությունը, խրախուսում է նրան և նվիրում ջրաներկերի մի տուփ ու նկարչական թղթեր: Ապա ծանոթացնելով իր որդու հետ, առաջարկում է հաճախ այցելել իրենց տուն: Այդ օրվանից Հովհաննեսը դառնում է այդ քաղաքակիրթ ընտանիքին հաճախ այցելող հյուրերից:
1830 թվականին Կազնաչևը նշանակվում է Ղրիմի նահանգապետ և ընտանիքով տեղափոխվում է Սիմֆերոպոլ: Նա իր հետ տանում է նաև Հովհաննես Այվազովսկուն:
Նրա արվեստով գրավված իշխանուհի Նատալյա Նարիշկինան՝ Աքսորված դեկաբրիստ Նարիշկինի կինը, մտահոգվում է նրան հիմնավոր կրթություն տալու խնդրով: Որոշ ժամանակ անց 14-ամյա Հովհանեսսը ընդունվւմ է Սիմֆերոպոլի ռուսական գիմնազիայի առաջին դասարան:
Մեկ տարի անց՝ 1833 թվականի մայիսի 8-ին, նկարչի հայրը գրավոր դիմում է Սիմֆերոպոլի գիմնազիայի վարչությանը, որ իր որդուն տան ուսման մեջ ունեցած հաջողության վկայական, որպեսզի ընդունվի Պետերբուրգի գեղարվեստական ակադեմիա: Այդ դիմումի համաձայն 1833 թվականի հունիսին տրվում է հետևյալ տեղեկանքը.”Տավրիկյան գիմնազիայի 2-րդ դասարանի աշակերտ, քաղքենիական կոչում ունեցող Իվան Գայվազովսկին, 1831 թ. օգոստոսի 15-ից ընդունվելով Տավրիկյան գիմնազիային, սովորել է այստեղ առաջին երկու դասարաններում մինչև ներկա թվականը: Ինչպես երևում է ուսուցիչների վկայությունից, ռուսերենքերականությունից և աշխարհագրությունից, հանրահաշվից և երկրաչափության նախնական հիմունքներից, գերմաներեն լեզվի նախնական կանոններից ունեցել է բավականաչափ հաջողություն, լատիներեն և ֆրանսերեն լեզուների նախնական կանոններից՝ լավ, կենդանաբանությունից և գծանկարչությունից՝ շատ լավ, ընդհանրապես գծանկարչության արվեստից՝ գերազանց հաջողություններ”: Նույն տարվա հուլիսի 9-ին Հովհաննես Այվազովսկին ընդունվում է Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա: Ակադեմիայում Հովհ. Այվազովսկին սովորել է Մաքսիմ Նիկիֆորովիչ Վորոբյովի դասարանում:
1835 թվականին ցարը Պետերբուրգում աշխատելու է հրավիրում ֆրանսիացի ծովանկարիչ Ֆիլիպ Տաներին: Ցարը դիմում է նաև գեղարվեստի ակադեմիայի պրեզիդենտին՝ նրանից պահանջելով “հարմար թեկնածու” Տաներին աշակերտելու համար: Պրեզիդենտ Օլենինը տալիս է Այվազովսկու անունը: Տաները դիտում է Այվազովսկու աշխատանքները և ընդունում նրան իր արվեստանոցում որպես աշակերտ: Տաները մեծ ուշադրություն չի դարձնում իր աշակերտի վրա: Ընդհակառակը, նա օգտվում է Այվազովսկու ճշտգրիտ Էսկիզներից և նրանց հիման վրա նկարված նկարները վաճառում է ազնվատոհմիկներին: Նույն թվականին Այվազովսկին, առանց Տաների իմացության, իր նկարներից մի քանիսը ցուցադրում է ակադեմիական ցուցահանդեսում: Տաները գանգատվում է ցարին, և ցարը հրամայում է ցուցահանդեսից հանել Այվազովսկու նկարները: Հենց այդ ժամանակ նվաստացած Այվազովսկուն մխիթարեցին և հուսադրեցին ռուս մտավորականները: Նրան այցելում և մխիթարության խոսքեր են ասում հայտնի բանաստեղծ Ժուկովը, առակագիր Կռիլովը: Նրանք խորհուրդ են տալիս Այվազովսկուն չդադարել նկարել: Նույն տարում Տաները մեկնում է Փարիզ:
Հաջորդ տարվա գարնանը ակադեմիայի պրոֆեսոր Զաուերվեյդը ցարի մոտ համարձակորեն արտահայտվում է. “Ակադեմիստ Այվազովսկին Տաներից վատ չի նկարում”: Եվ չվախենալով ցարի դեմքի դժգոհ արտահայտությունից՝ ավելացնում է, որ Տաներն է նրան պատկերել սև գույներով, և նրա սուտ ցուցումներով Այվազովսկու նկարները հանվել են ցուցահանդեսից: Ցարը ցանկանում է տեսնել Այվազովսկու այն նկարները, որոնք հանել են ցուցահանդեսից: Հաջորդ օրը ցարը ուշադիր դիտում է նրա նկարները և շատ գոհ է մնում: Նա կարգադրում է վճարել երիտասարդ նկարչին 1000 ռուբլի թղթադրամ և նշանակել նրան ուղեկցող իր որդուն՝ Կոստանդինին, Բալթիկ ծովում նախատեսված փորձնական զորավարժության ժամանակ: 1830 թվականի կեսերին Ռուս մեծանուն նկարիչ Բրյուլովը Այվազովսկուն ներգրավում է “Եղբայրություն” խմբակը, որի անդամներից էին կոմպոզիտոր Գլինկան, գրողներ Չերնիշևը, Յանենկոն և շատ ուրիշ մեծանուն արվեստագետներ: Այս խմբակի հավաքույթների ժամանակ Այվազովսկին վերջնականապես ձևավորում է իր գեղարվեստական ճաշակը: Այդ հավաքույթների ժամանակ Այվազովսկին նաև նվագում և երգում էր հին ղրիմական երգեր, որոնցից մի քանիսը հետագայում Գլինկան օգտագործում է “Ռուսլան և Լյուդմիլա” օպերայում:
Ամռան ամիսներին Այվազովսկին մասնակցում է Բալթիկ ծովի ռուսական նավատորմի փորձնական զորավարժություններին: Գտնվելով ռազմանավի վրա՝ նա մոտիկից տեսնում և ուսումնասիրում է ռազմանավերի շարժումը ծովի ալիքների մեջ:
Այդ զորավարժություններից վերադառնալուց անմիջապես հետո Այվազովսկին նկարում է “Մեծ նավատորմը Կրոնշտադտում” կտավը և մի քանի ծովանկար, որոնք ներկայացնում է ակադեմիայի վարչությանը: Բարձր գնահատելով ուսանողի առաջադիմությունը՝ գեղարվեստի ակադեմիան որոշում է նրան պարգևատրել երկրորդ կարգի ոսկե մեդալով:
1836 թվականի ակադեմիայի աշնանային ցուցահանդեսում Այվազովսկին հանդիպում է Պուշկինին: Ժամանակակիցները պատմում են, որ այդ հանդիպումից հետո Այվազովսկին նոր աշխուժությամբ է լծվում աշխատանքին:
Այդ ցուցահանդեսի ժամանակ Այվազովսկուն անունը հաճախ հայտնվում է մամուլի էջերում:
Հաջորդ տարվա ապրիլին թագաժառանգ Կոստանդինը, որին նկարիչը ուղեկցել էր Բալթիկ ծովում ռազմանավերի զորավարժությունների ընթացքում, ցանկություն է հայտնում գնել ոսկե մեդալով պարգևատրված և արդեն ակադեմիային պատկանող նկարը: Նկարիչը նկարում է այդ կտավի պատճենը և այն հանձնում պատվիրատուին:
1837 թվականին նկարած “Անդորրությունը” կտավի համար պարգևատրվում է ակադեմիայի առաջին կարգի ոսկե մեդալով: Նույն թվականին ակադեմիայի վարչությունը որոշում է կայացնում Այվազովսկուն երկու տարով, որպես ակադեմիայի թոշակառու, ուղարկել Ղրիմի թերակղզի, ուր պիտի նկարեր նոր ծովանկարներ: Դրա համար անհրաժեշտ էր ստանալ ակադեմիայի հովանավորի՝ ցարի համաձայնությունը: Դիմումից հետո չորս ամիս անց ստացվում է ցարի պատասխանը, որը թույլ է տալիս Այվազովսկուն մեկ տարով մեկնել Ղրիմ, բայց ոչ որպես ակադեմիայի թոշակառու: Նույն հրամանագրով ցարը ցանկանում է գնել Ակվազովսկու 7 կտավներ, նրանց համար վճարելով 3.000 ռուբլի: Այս որոշումով երկու տարով կրճատվում է Այվազովսկու դասընթացը: 1838 թվականի մարտի սկզբներին Այվազովսկին մեկնում է հայրենի Ղրիմ:
Գարնա սկզբներին Այվազովսկին արդեն Թեոդոսիայում էր: Մեկ տարի շարունակ Այվազովսկին նկարում է Ղրիմ փարթամ բնությունը:
Այդ ժամանակ Այվազովսկին նկարում է չորս մեծ կտավ: Այվազովսկին նաև հրավեր է ստանում մասնակցել Սև ծովում կատարվելիք զորավաժություններին: Զորավարժությունները վերջանում են հուլիս ամսին: Այդ ընթացքում նկարիչը նկարում է մի քանի էսքիզներ և փոքրիկ կտավներ:
Սակայն այդ շրջանում վերջանում են Այվազովսկու դրամական միջոցները և նա ստիպված նամակով դրամական օգնություն է խնդրում ակադեմիայի վարչությունից:
Այվազովսկու կյանքի ամենբեղմնավոր շրջաններից է Ղրիմում անցկացված արձակուրդները, որոնց ընթացքում նկարիչը նկարում է ավելի քան 20 մեծ կտավ:
Հաջորդ տարվա հուլիսին ակադեմիայի որոշմամբ Այվազովսկին և մի քանի այլ նկարրիչներ գործուղվում են արտասահման: Հուլիսի 20-ին Այվազովսկին մեկնում է Իտալիա: Նա հանդիպում է ունենում Մխիթարյան միաբանների հետ, հանդիպում է և’ ռուս, և’ այլ ազգերի մեծագույն արվեստագետներին: Այստեղ Այվազովսկին վերջնականպես մշակում է իր գեղարվեստական ճաշակը:
Հովհաննես Այվազովսկին իր կյանքի ընթացքում նկարում է բազմաթիվ հիանալի ծովանկարներ, որոնք տեղ են գտել Պետերբուրգի, Մոսկվայի, Փարիզի, Լոնդոնի, Մադրիդի, Երևանի և շատ ուրիշ քաղաքների թանգարաններում: Նա իր կյանքի ընթացքում պարգևատրվել է բազմաթիվ կայսերական ընտանիքներից և բազնաթիվ պետությունների գեղարվեստների ակադեմիաների կողմից: Հայ մեծանուն նկարիչը պարգևատրվել է նաև Թուրքական կառավարության կողմից: Մի առավոտ Այվազովսկին արթնանում է ծանր զգացումով: Մի քանի անգամ սենյակում շրջելուց հետո վերցնում է թուրքական շքանշաններն ու մեդալները և իր հավատարիմ շան հետ գնում է դեպի ծովափ: Թեոդոսիայի ողջ բնակչությունը հետևում է այդ մեծ մարդուն: Հասնելով ափ՝ նկարիչը շքանշանները կախում է շան պարանոցից, նավակ է նստում և բավականին հեռանալով ափից՝ հանում է դրանք շան վրայից և նետում անհատակ ծովը: Ստիպում է շանը լողանալ ծովի մաքուր ջրում, որպեսզի հավատարիմ կենդանին էլ մաքրվի դրանցից: Լվանալով իր ձեռքերը՝ Այվազովսկին վերադառնում է ափ, անցնում ապշահար ամբոխի մեջով, մտնում է իր արվեստանոցը և սկսում է նկարել: Հաջորդ առավոտյան նրա արվեստանոցի պատից կախված էր “Հայ ժողովրդի ջարդը Տրապիզոնում” անմահ կտավը…
Հովհաննես Այվազովսկուն կարելի է և պետք է դասել հայ մեծերի առաջին շարքում:

          Մարտիրոս Սարյան    

Մարտիրոս Սարյանը ծնվել է 1880 թվականի փետրվարի 16-ին Նոր Նախիջևանում՝ Դոնի ափին, հայկական ընտանիքում, իսկ մանկությունն անցկացրել քաղաքից հեռու հայրական խուտորում։ Անիից Ղրիմ, Ղրիմից Դոնի ափերը գաղթած Սարյանների տոհմը շարունակվում էր Սարգիս Սարյանի բազմանդամ ընտանիքով, որն այդտեղ ապրում էր պարզ, հնավանդ կենցաղով։

1901 թվականին, Մոսկվայի գեղարվեստական ուսումնարանը դեռ չավարտած, 21-ամյա Սարյանը, որոշ գումար ստանալով ավագ եղբայր Հովհաննեսից, որոշում է ճամփորդել՝ տեսնել իր նախնիների երկիրը։ Տպավորություններն այստեղ այնքան խորն եղան, որ նա Հայաստան եկավ և հաջորդ տարիներին՝ շրջագայեց Շիրակում ու Լոռիում, տեսավ Անին ու Էջմիածինը, Հաղպատն ու Սանահինը, Երևանը ու Սևանը։

1915-20 թթ. Սարյանը շատ քիչ է նկարել, սակայն զբաղվել հայրենանվեր գործունեությամբ։ 1915-ին Սարյանը Էջմիածին է գալիս օգնելու հայ գաղթականներին, 1916-ին Թիֆլիսում մասնակցում է առաջին «Հայ նկարիչների միության» ստեղծմանը, 1919-ին Ռոստովում հիմնում է հայկական թանգարան։

Մեջբերումներ Սարյանից

Ես չգիտեմ, երբ է իմ մեջ ծնվել նկարիչ։ Հնարավոր է այն օրերին, երբ ես լսում էի իմ ծնողների պատմությունները՝ մեր լեռնային կախարդական ծննդավայրի մասին, երբ մանկիկ հասակում վազվզում էի տան շրջակայքով, ուրախանում բազմերանգ թիթեռներով և միջատներով։ Գույն, լույս, երազանք ահա այն ինչ ես երազել եմ։


Հողը մի կենդանի էակ է, նա ունի իր հոգին, — առանց հայրենիքի, առանց հարազատ հողի հետ սերտ կապի, մարդ չի կարող գտնել իրեն, իր հոգին…

ՌՈՒԴՈԼՖ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ

• XX դարի երկրրդ կեսի հայ նկարչության համայնապատկերում Ռուդոլֆ Խաչատրյանի անունն ու հարուստ վաստակը, ինչպես եւ իր տաղանդավոր սերնդակիցներինը, վաղուց արդեն վավերական իրողություն է, որոնց պայմանա֊կանորեն պիտի անվանեին «60-ականներ»՝ ընդգծված անհատականությունների մի հոծ ծաղկաբույլ մշակութային բոլոր ոլորտներում: Հետագա տարիներին նրանք դադարեցին տեղական երեւույթ լինելուց, հարստացրին հայ գեղարվեստական մտածողությունը, կոտրեցին երկաթյա վարագույրի անխոցելի թվացող սառը պատնեշները, մտան միութենական եւ միջազգային սրահներ եւ պատկերահանդեսներ: Հիմա արդեն, տարիներ անց, նրանց վաստակն ու նվաճումները դասական ոլորտի սահմանների մեջ են, ավելի տեսանելի եւ առարկայական:
• Ռուդոլֆ Խաչատրյանի ֆենոմենալ կերպարը հիսունական թվականների վերականգնվող Երեւանի առանձնահատուկ երեւույթներից էր, դեռեւս պատանի, գեղեցիկ կառուցվածքով եւ առնական նկարագրով, հայավարի ընդգծված խթով, մշտապես ստվարաթղթե նկարչական թղթապանակով՝ նախապես հուշելով, որ սույն պատանին նկարչության ոլորտից է: Որտեղ մշակութային միջոցառում, այնտեղ ներկա էր Ռուդոլֆը՝ թատրոններ, համերգասրահներ, ցուցասրահներ, էլիտային հավաքող սրճարաններ, պուրակներ, ռեստորաններ (չէ՞ որ «պատիվ տալը» իր արյան մեջ էր), այն ժամանակ հազվագյուտ պատահող արվեստանոցներ: Երեւանյան այս մթնոլորտում Ռուդոլֆը ապրում եւ շնչում էր միայն եւ միայն նկարչությամբ, երազում եւ արթմնի «տեսնում» էր այն նկարչին, որին նա ձգտում էր եւ արդեն վաղ հասակում առեղծվածային մի ինքնավստահությամբ չէր կասկածում իր կայացմանը, իր ապագա երազների իրագործմանը: Նկարում էր անվերջ, տանը, փողոցում, բնության գրկում՝ հասակակիցներին, պատահական «բնորդների»: Սակայն դեռ պատանի, ոչ մի տեղ չսովորած, նա ուներ հասուն արվեստագետի ձեռագիր՝ ի վերուստ տրված, որին հասնելու համար շատ մահկանացուներ տարիներ էին կորցնելու (նկարչության բնույթն է այդպիսին): Ինչպես ասում էին արհեստավարժների շրջանում, նա դեռ այն ժամանակ «Նկարել գիտեր», չնայած ընդամենը մեկ տարի տեւեց նրա ուսումնառությունը Գեղարվեստի տեխնիկումում եւ այնտեղից հեռացավ ուսումնական համակարգի հետ գժտվելուց հետո: Վերջիններիս ուսման մեթոդը Ռուդոլֆի սրտովը չէր: Հակադրվելու, սեփական ձայնը հնչեցնելու, ինքնանալու նրա համառությունը իր վայրիվերումներով, հաղթանակներով եւ ընկրկումներով պիտի ուղեկցեր հետագա ողջ դժվարին կյանքում, քանզի մի ներքին լույս, զորավոր հավատ չէր լքում նրան:
• Պոետների, երգահանների, երաժիշտների դեպքում վաղ տարիքում ի հայտ գալը այնքան էլ անսովոր երեւույթ չէ, նման դեպքեր մշակույթի պատմության մեջ այնքան էլ հազվագյուտ չեն: Նկարչության դեպքում այդ ճանապարհը անցնում են ավելի երկար եւ տքնաջան աշխատանքի շնորհիվ: Ընդամենը տասնչորսամյա Ռուդոլֆի «Սենյակը, ուր ծնվել է նկարիչը» (1951) խղճուկ ինտերիեր պատկերող փոքրաչափ մատիտանկարը այսօր էլ զարմացնում է կերպարային ամբողջականությամբ եւ գծապլաստիկական կառուցիկությամբ: Փոքրիկ թիթեղյա վառարանի վրա դրված թեյնիկի, կերակրաթասի, փայտի կտորտանքի եւ հնամաշ կոշիկի առկայությունը բնորոշում են այդտեղ ապրողների սոցիալական անուրախ վիճակն ու կենսակերպը: Ներքին հուզական մթնոլորտը որ ստեղծել է պատանի նկարիչը, զարմացնում է լուսաստվերային նուրբ անցումներով եւ գրագետ կատարմամբ:
• Բնությունը, մարդը, առարկայական աշխարհը առայժմ այն թեմատիկ շրջանակն է, որոնց դիմում է սկսնակ նկարիչը, սակայն նկարից նկար նրա գիծը դառնում է նուրբ ու ճկուն, արտահայտիչ ու շնչավորված, դասական արվեստի տիպական բնութագծերով: Վերածննդի մեծ վարպետների տեսիլը կարծես հետապնդում է պատանի Ռուդոլֆին եւ մի անմեկնելի ուժ նրան մղում է գեղեցիկի եւ գեղարվեստի բարձր իդեալներին մերձենալու: Իր շրջապատի տեսանելի աշխարհը նախնական ձեւերով եւ բարձր ռեալիզմով վերապատկերելու ներքին մղումը արդարացվում էր նաեւ նրանով, որ այդ ուսումնառության ճանապարհը ապագա նկարիչը անցնում էր գրեթե ինքնակրթությամբ, ինքնազննմամբ: Մատիտի նուրբ գծախաղերով ստեղծված դեռեւս պատանի Ռուդոլֆի «Բնորդը» (1952), «Հնամաշ կոշիկը» (1983), «Ծալքավոր կտորեղենը» (1952) ոչ միայն աչքի են ընկնում ուսումնասիրական ճիգերով, այլ գծապատկերի կատարողական պատշաճ մակարդակով, ներքին մաքրությամբ եւ թափանցիկ լույսի եթերային ռիթմախաղերով: Ստեղծագործական աճի տեմպերը տպավորիչ են, գրաֆիկական միջոցները հարստանում են, յուղաներկի, տուշի, գրչածայրի հնարամիջոցներով նա բնանկարային եւ դիմանկարային նոր խնդիրներ է առաջադրում, ուր սեւ ու ճերմակի նրբին հարաբերումները լույսի եւ տարածության մեջ ձեռք են բերում եթերային թեթեւություն, տեղանքի եւ բնակավայրի ինտիմ խարակտերային գծեր («Տունը որտեղ ծնվել է նկարիչը», 1954, «Տունը Քաջարանում», 1955, «Հին Աշտարակ», 1955, «Թթենի», 1955): Տուն, որտեղ ծնվել է նկարիչը «ինտերիերը» մենք արդեն նշել էինք, սակայն համառ եւ հետեւողական նկարիչը իր թշվառ կեցության պատկերը մի անգամ էլ ուզում է «ցուցադրել» այս անգամ արդեն արտաքինից, խարխուլ, միայնակ, կարծես աշխարհից ու մարդկությունից կտրված հին Երեւանի մի մոռացված անկյուն:
• Ինքնազննումը, ինքնաճանաչումը ոչ միայն ներքին գործընթաց է նրա համար, այլ արվեստի պատշաճ լեզվով «խոսել» դրանց մասին: Արվեստի եւ գեղեցիկի լեզուն նրա միակ նպատակն է՝ անկախ սյուժեից ու պատումից: Նրա ուշադրությունից չի վրիպում մեծ մոր՝ «Սաթոյի» (1956) մութ ու լույսի խորքից նայող ծեր կնոջ հոգեբանական կերպարը, ամբողջ արտահայտության կենտրոնը դարձնելով աչքերի եւ քթի խորշոմած մի փոքր հատված՝ դիտողին ակնարկելով ռեմբրանդտյան նույնանման կերպարների հոգեհարազատությունը իրեն, նկարչին:
• 50-ականների երկրորդ կեսի մշակութային հարուստ համայնապատկերում, չնայած իր տարիքին, նա ձգտում էր դեպի հանրահայտ մեծերը՝ Մ. Սարյան, Ե. Քոչար, Հ. Կալենց, Վ. Փափազյան, Հր. Ներսիսյան… Թվել բոլորին, նշանակում է մշակութային այդ դաշտի ողջ քարտեզը ներկայացնել:
• Սակայն այս բոլորի մեջ կար մեկը, նորից Ռուդոլֆի ներքին պահանջով, դարձավ նրա հոգեւոր հայրը, անկեղծ խորհրդատուն, ժամանակի հետ արվեստակից համախոհը, որից ոչ միայն սովորեց, այլ հետագայում դարձավ գործընկեր: Դա իր սիրելի մաեստրո Քոչարն էր, որը նաեւ բոլորինս էր, արվեստային նոր լեզվի դավանողներինը:
• 1955-58-ին ստեղծված աշխատանքների մեջ առանձնանում են Հարություն Կալենցի, Մաեստրո Քոչարի, Վահրամ Փափազյանի եւ հատկապես մի շարք ինքնադիմանկարներ, որոնց կատարման տարաբնույթ մաներան (լուսաստվերային ակտիվ հակադրություններ, ուրվագծի պլաստիկան շեշտող ճկուն գիծ, ընդհանուր կերպարի վավերականություն) վկայում են նկարչի որոշակի ձեռքբերումները, հորինվածքային պարզությունից ավելի բարդ գծապլաստիկական եւ խարակտերային ոլորտների յուրացումները: Իսկ «Ջեմմայի» (1959) կիսադեմը վիրտուոզ մատիտանկարը հանգրվանային նվաճում է, նախորդ տարիների գեղարվեստական որակների փայլուն խտացում, բարձր արվեստի շեմը մտնող նկարչի ծանրակշիռ հայտ:
• Ռուդոլֆ Խաչատրյան նկարչի հասարակական ճանաչումը կարծես սպասեցնել չի տալիս. 1957-ին, դեռ քսան տարեկանը չբոլորած արվեստագետը Հայաստանի երիտասարդական ֆեստիվալին ներկայացրած մի շարք դիմանկարների համար արժանանում է բրոնզե, իսկ արդեն մեկ տարի անց «Ուսանողուհու դիմանկարի» համար նույնպես բրոնզե մեդալի է արժանանում Վիեննայում կայացած միջազգային երիտասարդական ցուցահանդեսում՝ լայն արձագանք գտնելով տեղական եւ միջազգային լրագրողական շրջանակների կողմից: Եվ պատահական չէր, երբ Հայաստանի նկարիչների միության պատմության մեջ առաջին անգամն էր, որ քսաներեքամյա մի նկարիչ ընդունվեր Միության շարքերը:
• Ռուդոլֆ Խաչատրյանի հոգեկերտվածքի տիպի նկարիչը գեղարվեստական սկզբունքը կարեւորել է իր ստեղծագործական բոլոր շրջափուլերում, պատահական զեղումները եւ չհիմնավորված ոգեւորությունը տեղ չեն ունեցել նրա արվեստում: Չնայած կարիքը միշտ էլ նրան ստիպել է պարտադրված պատվերներ կատարել՝ չիջնելով իր կարողությունների սահմաններից: Իր եւ հայրական ընտանիքների հոգսերը հարատեւորեն եղել են նրա ուսերին եւ ողջ կյանքում այդ ծանրությունը տարել է արժանապատվորեն՝ շռայլորեն բաժանելով ունեցածն ու չունեցածը հարազատներին եւ շրջապատին: Իսկ պարբերական հաջողությունները թեթեւացրել են նրա դժվարին կյանքը, ոգեւորել նրան, ինչպես եղավ 1969-ին, երբ Մեծն Կոմիտասի 100-ամյակի կապակցությամբ նրա ստեղծած դիմանկարը արժանացավ մշակույթի նախարարության առաջին մրցանակին եւ մեծ տարածում ունեցավ հայրենիքում եւ սփյուռքում:Չնայած նրան, որ նկարչի հոգեկերտվածքի հիմքում բարձր դասականությունն է, ապոլոնյան գեղապաշտությունը, այնուամենայնիվ, փորձարարությունն ու համարձակ ձեւախախտումները հետագա տարիներին հիմնախնդիր են հանդիսացել եւ նրա առջեւ բացել արվեստային նոր ու մինչ այդ անհայտ հորզիոններ: Եվ վերջապես ճակատագիրը նրան կապել էր մեծավաստակ մի փորձարարի՝ Մաեստրո Քոչարի, որի հետ ուղղակի եւ երկարատեւ շփումները չէին կարող թեկուզեւ միջնորդավորված չանդրադառնալ նրա գեղարվեստական մտածողության վրա:Ամբողջ վաթսունական թվականները անցնում են նոր ու ԲԱՑՎԱԾ ՁԵՎԵՐԻ համարձակ փորձարկումներով, երբ տեսանելի եւ անտեսանելի մարդն ու առարկայական աշխարհի գոյաձեւերը արտաքնապես եւ ներքնապես «վերամոնտաժվում» են՝ կառուցվածքային նորանոր գոյացումներ հայտնաբերելու եւ իմաստային նոր հանգրվաններ նվաճելու անհրաժեշտությամբ: Դիմանկարների եւ բարդացված հորինվածքների երկրաչափականացումը մաներային իմաստով շփման եզրեր ունեն վերլուծական կուբիզմի ինչ-ինչ գծապլաստիկական սկզբունքների հետ, ուր աչքի են ընկնում ծավալների փոխակերպումները, լուսաստվերային խաղացկուն անցումները, գունային հակադրությունները («Աղջկա դիմանկար», «Տղամարդը բազկաթոռին», «Արեւելյան սիրերգ», երեքն էլ՝ 1961 թ., «Մելանխոլիա», 1966):Առանձնահատուկ ուշադրության է արժանի Ռուդոլֆ Խաչատրյանի գույնի եւ գունանկարչության հանդեպ ունեցած ինքնահատուկ վերաբերմունքը, այն բոլորովին շփման եզրեր չունի տրաֆարետային դարձած «հայկական կոլորիտի» ընդհանուր պատկերացումների, լուսավոր գարունների եւ վառվռուն աշունների «Գեղանկարչականության» հետ: Նա հետապնդում է գունապատկերի այն տեսակը, որը ենթարկվում կամ արտացոլում է գեղարվեստական մտադրույթի գունապլաստիկական ողջ կոնցեպցիան, դառնում դրա բաղադրիչը: Գրաֆիկական բոլոր այն միջոցները, որին երբեւէ դիմել է նկարիչը, իրենց խորքում գունային թաքուն եւ երեւացող ռեֆլեքսներ ունեն, իհարկե, եթե դիտողը այն տեսնելու ունակությամբ է օժտված: Հետեւաբար նա գրաֆիկ է թե գեղանկարիչ, միանգամայն ինքնուսական հարց է, քանզի մեր առջեւ ամբողջական նկարիչ է, որին հասու է եւ սեւ ու ճերմակի գաղտնիքները, եւ գույնի կախարդական պեսպիսությունները, եւ զուտ պլաստիկական (քանդակային) խնդիրները: Այս իմաստով նշանակալից են 1966-69-ին ստեղծած մի շարք գեղանկարչական՝ իր, նկարչի համար սկզբունքային գեղագիտական նշանակություն ունեցող գործեր, ուր ձեւը, խորհրդանիշը, պատկերվող սյուժեն կոպիտ իրականության հետ որեւէ առնչություն չունեն, այլ տարածաժամանակային մեծ ընդգրկումներ են խտացնում («Մայրություն», 1965, «Մարդը եւ ցուլը», 1966, «Ինքնադիմանկար», 1966, «Խաչելություն», 1968): Այս շրջանի նկարաշարերի յուրահատկությունը ողջ մարմնի եւ դեմքի ծավալային կառույցի «նյութազերծումն» է, նյութականության «բեռնաթափումը», որոնց փոխարեն ի հայտ են գալիս անցքեր, կտրվածքներ, կանխամտածված ձեւախեղումներ՝ մի նոր որակի եւ արտահայտչականության հասնելու համար: Վերացականացման այս չափը չի խախտում կերպարային ամբողջականությունը, որովհետեւ հեղինակային ամեն մի խախտում ի նպաստ պատկերի նկարչականության է ծառայում («Համբույր», 1968, «Ցերեկ եւ Գիշեր», 1968, «Կույրը», 1968, «Լուսնային համբույր», 1969): Այս աշխատանքներում նկարչի գիծը անսովոր ազատություն է ձեռք բերում, նոր խնդիրների առջեւ այն դառնում է ճկուն ու պլաստիկ, սահուն եւ «ինքնահոս», թեթեւ ու եթերային, նրա համար այլեւս չկա որեւէ ձեւական կամ կառուցվածքային անհաղթահարելի պատնեշ: Մոնոտիպիայի տեխնիկայով, վիմագրության, տուշով եւ գրչածայրով արված մի ամբողջ շարք վերն ասվածի փայլուն վկայությունն է, թեթեւասահ, մի հպումով, հրապուրիչ գիծը կարծես շարժվում է հոգու թելադրանքով, աննյութեղեն է, լուսակիր («Սերենադ», 1968, «Մկրտություն», 1969, «Երազ», 1969, «Ադամ եւ Եվա», 1969):Ինքնադիմանկարի ժանրը ներկա է նրա ստեղծագործական բոլոր շրջափուլերում, տարբեր տրամադրություններով կամ ձեւառնական խնդիրներ արծարծելիս: 1969-ին ստեղծած «Ինքնադիմանկարը» (վիմագրություն) լավագույններից է՝ իր սլացիկ կիսադեմով, վերացարկման չափով ու դինամիզմով, հեռանկարի միջոցով ստեղծված անսովոր տարածականությամբ:Ռուդոլֆ Խաչատրյանի կենսագրության մեջ կան հանգրվաններ, որոնք ստիպել են նրան հաղթահարել տեսանելի եւ անտեսանելի դժվարություններ, կտրուկ, շրջադարձային որոշումներ կայացնել՝ չընկնելով ծայրահեղության եւ զգայականության գիրկը: Այդ շրջանում, ծանր հոգեկան վիճակում նա կայացրեց մի որոշում, որը շատերի համար անսպասելի էր՝ թողնել տուն ու տեղ Երեւանում եւ վերջնականապես հաստատվել Մոսկվայում, իր նոր կյանքը կապելով շնորհալի բեմանկարչուհի Նատալյա Շնայդերի հետ, 1971-ի մառախլապատ մի օր (այսօրվա պես հիշում եմ այդ օրը), Երեւան-Մոսկվա գնացքի կուպեում Ռուդոլֆն ու ես էինք, դանդաղ շարժվող անիվների տկտկոցը ուղեկցում էր մեզ դեմ դիմաց նստած, ժամերով լուռ, «խոսում» էինք աչքերով, հայացքով: Շփոթված, ներքին երկվությունների մեջ հայտնված իմ պատանեկության եւ երիտասարդության անդավաճան ընկերը կարծես ներքուստ կրկնում էր. ամեն ինչ լավ է լինելու, նախախնամությունը եւ իմ կամքը ինձ ուղղորդում են: Այդպես էլ եղավ հետագայում, նրա գործնեության դաշտը լայնացավ Մոսկվայում (իհարկե Երեւանը միշտ սրտի խորքում էր), ստեղծագործական մի աներեւակայելի թռիչք ապրեց, կարողացավ հաղթահարել ժամանակավոր բոլոր դժվարությունները: Այս ամենի մեջ կար նաեւ մի կենցաղային տարբերություն. առաջ պահում-պահպանում էր հայրական եւ իր ընտանիքը, հիմա արդեն ծնվեց երրորդը, որոնց բեռը առանց խտրականության եւ մեծ պատասխանատվությամբ էր տանում, քանզի նրա մեջ աստծո կողմից դրված էր «տիրոջ» առաքելությունը, որը մինչեւ օրս էլ «վթարներ» չի տվել:Նոր միջավայրը ամբողջովին փոխեց նրա հոգեվիճակը, միանգամից մտավ «էլիտային» դաշտ՝ արվեստագետներ, գիտնականներ, պետական-հասարակական գործիչներ, որոնց հետ շփվելու եւ մերձենալու միակ հնարավորությունը նրանց պատկերելն էր, դիմանկարները ստեղծելը, ինչը նրան հաջողվում էր առանց ճիգ ու ջանք գործադրելու:Իր հոգեկերտվածքով փորձարար նկարիչը բոլոր շրջափուլերում սիրով է դիմել դիմանկարային ժանրին, մարդու նախնական, աստվածային կերպարի արտաքին գեղեցկություններն ու ներքին հոգեկան վիճակները դարձրել է պատկերավորման առանցք եւ գեղագիտական մտադրույթ: Թվում է, բազում արվեստային հոսանքների եւ իզմերի այս լաբիրինթոսում արժե՞ դասականությամբ շնչող արվեստ ստեղծել, հարց, որը բազում անգամ տրվել է նկարչին: Պատասխանը առավել քան եղել է անկասելի. չկա հին ու նոր արվեստ, կա լավ կամ վատ կատարում: «Եթե արարչությունը ներկա է ստեղծագործողի մոտ, մնացյալը երկրորդական է»,- կրկնել է նկարիչը:Ողջ 70-ականների շրջանը նկարիչը ստեղծում է դիմանկարների եւ նատյուրմորտների մի հսկայական շարք՝ «Գծանկար թղթի վրա» ընդհանուր վերտառությամբ: Դեմքեր, կիսադեմեր, մերկեր, տարաբնույթ եւ տարաձեւ նատյուրմորտներ, ինքնադիմանկարներ՝ ամեն անգամ մի նոր հայտանիշ ընդգծելով, գծի դերը հասցնելով աներեւակայելի ճկունության, մաքրության, թափանցիկության, նրբագեղության: Նրան բոլորովին չի խրտնեցնում, որ իրենից առաջ Էնգրի նման հսկա է եղել, հայ նկարչության մեջ Էդգար Շահին, որովհետեւ ինքը վստահ է, որ կյանքը շարունակվում է, ոգին անմահ է, արարչությունը՝ հավիտենական գործընթաց: Հետեւաբար նրա ստեղծած «Մերկը» (1973), «Ծաղիկներ» (1976), «Պյերո» (1978), բարձր արվեստի լեզվով են արարվել միտքը, զգացմունքը, հոգին ներդաշնակվել են գծապատկերի կախարդող ելեւեջումների հետ:Մարդուն դիտել «ներսից», հասկանալ նրա աստվածային եւ տիեզերական խորհուրդները, տարածաժամանակային ընդգրկումներում տեղի ունեցող փոփոխությունները, որոնց հետեւանքով առաջանում է ձեւերի մի նոր շղթա, ուր իրականն ու երեւակայականը միահյուսվում են իրար: Միթոսի, այլաբանության, կերպափոխության երեւույթները դառնում են առանցքային գեղարվեստական խնդիրներ:Այս շրջանում աստվածաշնչյան թեմաների առատությունը պայմանավորված չէ նրանց արտաքին ավանդական պատկերները մի անգամ եւս վերաստեղծելը, այլ նկարչական խնդրի վերածել նրանց գաղափարական, երկնային երեւույթները («Ողբ», 1989, «Ադամ եւ Եվա», 1989, «Հովհաննես Մկրտիչ», 1990, «Քրիստոսը եւ Մագդաղենացին», 1989): Վերացարկման ուղին բռնած նկարիչը մեկ կամ մի քանի մարմինները պլաստիկական գծի ակտիվ տարափոխումներով վերածում է նշանների եւ նշանային համակարգի, ուր ձեւը եւ ձեւերի հարաբերությունները բազմանշանային իմաստային դաշտ են ներբերվում: Բնության մեջ ամենայն ինչ փոխվում եւ կերպարանափոխվում է: Սրանց գեղարվեստական համազորները գտնելու համար նա կանգ չի առնում ժամանակավոր նվաճումների վրա, այլ կրքոտ կերպով շարունակում է սկսած գործընթացը: Բարդույթները պարզեցնելու շղթայական ընթացքը մինչ այդ անհայտ հանգրվաններ է բացում նրա առջեւ, ծավալաձեւերը նոր կոնֆիգուրացիաներ են ստանում («Ստվերների թատրոն», I, 1990, «Ստվերների թատրոն», II, 1990): Այս խնդիրները նկարիչը լուծում է մեծ կամ փոքր նկարաշարերի սահմաններում՝ սկիզբ-շարունակություն-վերջավորություն սխեմայով, ուր համակարգի բոլոր էտապները ագուցված են միմյանց, մեկը մյուսով է պայմանավորված («Մինիմալիզմ» նկարաշար, 1991):Ռուդոլֆ Խաչատրյանի լոնդոնյան շրջանը նման է գեղեցիկ, հոգեւոր «պայթյունի»՝ կամ գրական լեզվով ասած «Բոլդինյան աշնան». ինչպիսի հզոր ստեղծագործական թռիչք, համարձակություն, ոգեղեն սլացք, անսովոր հետեւողականություն, դա այն ժամանակ, երբ նկարիչը անսպասելի ծանր ինֆարկտ է տանում հեռու Ալբիոնի ափերին: Սակայն նրա ոգեղեն հզոր կերպարը հաղթահարում է նաեւ այդ անսպասելի, շփոթեցնող հարվածը եւ նոր ուժով ու եռանդով անցնում է գործի:
  Այս ժամանակաընթացքում ստեղծված միայն հոծ նկարաշարերի թվարկումը անհավատալի կթվար նույնիսկ արհեստավարժ կոլեգային. «Կերպարներ եւ ստվերներ», «Կերպարի հայտնաբերում», «Դիսլոգ», «Կոմպոզիցիա, I-V», «Ընտանիք», «Միֆոլոգեմներ, I եւ II», «Վերամիավորում», «Մետամորֆոզներ» … իսկ 1993-ին ստեղծված մեծ հորինվածքը (200 x 270 սմ, աքրիլ) անցած մի քանի տարիների ստեղծագործական հավաքական ապոթեոսն է, ցնցող մի պատկեր, արժանի աշխարհի որեւէ առաջնակարգ թանգարանում ցուցադրվելու:
  
  
  
• Ավետիք Աբաջյան
• Էդուարդ Աբաջյան
• Կորյուն Աբգարյան
• Մհեր Աբեղյան
• Կառլոս Աբովյան
• Ռուբեն Աբովյան
• Արաքս Աբրահամյան
• Արտաշես Աբրահամյան (նկարիչ)
• Լևոն Աբրահամյան (նկարիչ)
• Խաչիկ Աբրահամյան
• Վիկտոր Աբրահամյան
• Վլադիմիր Աբրահամյան (նկարիչ)
• Վլադիմիր Աբրոյան
• Լազար Ագրիյան
• Ալեքսանդր Ադաբաշյան
• Ռաֆֆի Ադալյան
• Ռուբեն Ադալյան (նկարիչ)
• Աշոտ Ադամյան (նկարիչ)
• Խաչիկ Ադամյան
• Կարապետ Ադամյան
• Ստեփան Ադամյան (նկարիչ)
• Օննիկ Ադամյան
• Սեդա Ադամյան-Իսրայելյան
• Ալեքսանդր Ազատյան
• Հայկ Ազարյան
• Գրիգոր Ազիզյան (նկարիչ)
• Իրինա Ազիզյան
• Խաչատուր Ազիզյան
• Սուրեն Ազիզյան
• Ցոլակ Ազիզյան
• Արմեն Աթայան
• Մաքսիմ Աթայանց
• Արմեն Աթանյան
• Վլադիմիր Աթանյան
• Հարություն Աթոյան
• Ռաֆայել Աթոյան
• Կարեն Ալեքյան (արվեստագետ)
• Գեղամ Ալեքսանյան
• Սարգիս Ալեքսանյան (նկարիչ)
• Զազիկ Ալթունյան
• Մարտիրոս Ալթունյան
• Հովհաննես Ալխազյան
• Հրանտ Ալյանաք
• Փափագ Ալոյան
• Գագիկ Ալումյան
• Վրթանես Ախիկյան
• Պերճ Ակնունի
• Մարտին Ակողլյան
• Մարտին Ահարոնյան
• Նիկոլ Աղաբաբյան
• Վարդգես Աղաբաբյան
• Մելիք Աղաբեկյան
• Ժաննա Աղամիրյան
• Կարեն Աղամյան
• Սուսաննա Աղայան
• Հելենա Աղանուր
• Նորայր Աղաջանյան
• Ստեփան Աղաջանյան
• Գրիգոր Աղասյան
• Ժիրայր Աղավելյան
• Սովետ Աղոյան
• Հովհաննես Հարությունի Աճեմյան
• Երվանդ Ամադունի
• Բաղդասար Այվազյան (նկարիչ)
• Ռոբերտ Այվազյան
• Սարգիս Այվազյան
  
  
  
  
  
  
  
  
• Հայ պարողներ
  
  
• 18.03.2024 Տաիսիա ԱռաքելյանՄայրենի
• Կամո Ադամյան
• Յուրի Անանյան
• Վիկա Մարտիրոսյան
• Աննա Ջանբազյան
• Գրիգորի Սեդրակյան
• Սոնա Առուստամյան
• Իլյա Արբատով
• Վիլեն Գալստյան
• Րաֆֆի Գալստյան (բալետի արտիստ)
• Գեորգի Գեորգիյանց
• Թերեզա Գրիգորյան
• Նադեժդա Դավթյան
• Լիլի Լազարյան
• Վանուշ Խանամիրյան
• Ռուդոլֆ Խառատյան
• Ռաշիդ Կարապետյան
• Ալբինա Ղազարյան
• Արշակ Ղալումյան
• Ազատ Ղարիբյան
• Վահագն Մարգարյան
• Աննա Մարիկյան
• Մաքսիմ Մարտիրոսյան
• Նարեկ Մարտիրոսյան (պարող)
• Նորայր Մեհրաբյան
• Տիգրան Միքայելյան
• Էլվիրա Մնացականյան
• Զարեհ Մուրադյան
• Ռուբեն Մուրադյան (բալետի արտիստ)
• Արման Ջուլհակյան
• Սարգիս Սարգսյան (պարող)
• Աննա Վեքիլյան
• Սյուզաննա Փիրումյան
• Գեորգի Ֆարմանյանց
  
• Բոլոր պարողները ունեն իրենց հատուկ պարելու ոճ ունեն։ Բոլորը շատ գեղեցիկ են պարում և շատ են սիրում իրենց աշխատանքը։
• Հայկական երաժշտություն, հայ ժողովրդի դարավոր երաժշտական մշակույթը։ Այն սկիզբ է առնում մ.թ.ա. II հազարամյակում։ Պատմական տվյալները մեզ են հասել հնադարյան հայ պատմիչներ Մովսես Խորենացու և Փավստոս Բյուզանդի աշխատությունների շնորհիվ։
• Հայկական երգեր՝
• 1․ Gurgen Dabaghyan — Hayots Aghjikner
• 2. Robert Sargsyan — Annman
• 3. Sevak — Siro Hetq
• 4. Hayko-Verev/Հայկո-Վերեվ
• 5. Սեդա Թևանյան-Սարերն փրցե

Քամու բնութագրիչները: Քամու բնութագրիչներից կարևոր են քա­մու ուղղությունը, արագությունը և ուժը: Այս բնութագրիչները մարդու կյանքի և տնտեսական գործունեության համար ունեն կարևոր նշանա­կություն: Անհիշելի ժամանակներից մարդը կարողացել է զանազան մի­ջոցներով, օրինակ՝ ծովի ալիքներով, ծածանվող դրոշակով, ծխնելույզ­ների ծխի շեղման չափով, որոշել քամու ուղղությունը, արագությունը և ուժը:

Օդերևութաբանական կայաններում տեղադրված հողմացույց կոչվող սարքով որոշում են քամու ուղղությունը և ուժը:

Ընդունված է քամին կոչել հորիզոնի այն կողմի անունով, որտեղից փչում է: Օրինակ՝ եթե քամին փչում է հարավից, ապա անվանում են հա­րավային քամի:

Քամու ուղղությունը որոշելու համար օգտվում ենք հողմացույցի շար­ժական սլաքից, որը քամու ազդեցությամբ ազատ պտտվում է: Սլաքը սուր ծայրով միշտ ուղղված է լինում քամու դեմ, այսինքն՝ դեպի հորիզոնի այն կողմը, որտեղից քամին փչում է:

Քամու ուժը կախված է իր արագությունից:  Քամու ուժը չափում են բալերով՝ 0-ից մինչև 12 բալ: Անհողմ եղանա­կին քամու ուժը 0 բալ է, իսկ եթե քամու ուժը 12 բալ է, ապա փոթորիկ է, որի ընթացքում ծառերն արմատախիլ են լինում, պոկվում են շենքերի տանիքները և այլն:

Քամու արագությունը որոշում են հողմաչափ կոչվող սարքով:

Քամու ուժի օգտագործումը: Հա­զարամյակներ շարունակ քամու ուժը մարդն օգտագործել է տարբեր նպա­տակներով՝ նավարկել է առագաստանավերով, կառուցել հողմաղացներ:

Քամու ուժի օգտագործման առա­ջին՝ պարզագույն միջոցը եղել է առագաստը, որի օգնությամբ մարդը հազա­րամյակներ շարունակ օվկիանոսում փո­խադրել է բեռներ ու մարդկանց:

Քամու ուժով են աշխատել նաև հողմաղացները, որտեղ հատուկ պատ­րաստված թիակների օգնությամբ քամին պտտել է քարը և աղացել հացահատիկը:

Քամու ուժի օգտագործման ժամանակակից ձևերից են հողմաէլեկտրակայանները, որոնց միջոցով արտադրում են էլեկտրաէներգիա:

Ժամանակակից հողմաէլեկտրակայաններն աշխատում են քամու ցանկացած ուղղության և ուժգնության պայմաններում:

Երկրագնդի վրա քամու էներգիան համարվում է անսպառ: Ուստի հող­մաէլեկտրակայանների միջոցով էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը հա­մաշխարհային էներգետիկայի հեռանկարային ճյուղերից մեկն է:

Բացի այդ՝ հողմաէլեկտրակայանները չեն աղտոտում շրջակա միջավայրը և ավելի էժան ու արագ են կառուցվում:

Այսօր աշխարհի շատ երկրներում կան կառուցված բազմաթիվ հողմաէլեկտրակայաններ: Դրանք լայն տարածում ունեն հատկապես եվրո­պական երկրներում և ԱՄՆ-ում: Հայաստանում նույնպես կառուցվել են հողմաէլեկտրակայաններ:

Հարցեր և առաջադրանքներ

1. Ի՞նչ բնութագրիչներ ունի քամին:
   
   Քամու բնութագրիչները: Քամու բնութագրիչներից կարևոր են քա­մու ուղղությունը, արագությունը և ուժը: Այս բնութագրիչները մարդու կյանքի և տնտեսական գործունեության համար ունեն կարևոր նշանա­կություն: Անհիշելի ժամանակներից մարդը կարողացել է զանազան մի­ջոցներով, օրինակ՝ ծովի ալիքներով, ծածանվող դրոշակով, ծխնելույզ­ների ծխի շեղման չափով, որոշել քամու ուղղությունը, արագությունը և ուժը:
   
2. Ի՞նչ սարքով և ինչպե՞ս են որոշում քամու ուղղությունը:
   
   Օդերևութաբանական կայաններում տեղադրված հողմացույց կոչվող սարքով որոշում են քամու ուղղությունը և ուժը:
   
3. Ինչի՞ց է կախված քամու ուժը, ի՞նչ միավորով են չափում:
   
   Քամու ուժը կախված է իր արագությունից:  Քամու ուժը չափում են բալերով՝ 0-ից մինչև 12 բալ: Անհողմ եղանա­կին քամու ուժը 0 բալ է, իսկ եթե քամու ուժը 12 բալ է, ապա փոթորիկ է, որի ընթացքում ծառերն արմատախիլ են լինում, պոկվում են շենքերի տանիքները և այլն:
   
4. Ի՞նչ սարքով են չափում քամու արագությունը, ո՞րն է չափման միավորը:
   
   Քամու ուժը կախված է իր արագությունից:  Քամու ուժը չափում են բալերով՝ 0-ից մինչև 12 բալ: Անհողմ եղանա­կին քամու ուժը 0 բալ է, իսկ եթե քամու ուժը 12 բալ է, ապա փոթորիկ է, որի ընթացքում ծառերն արմատախիլ են լինում, պոկվում են շենքերի տանիքները և այլն:
   
5. Ի՞նչ նպատակներով է օգտագործվում քամու ուժը:
   
   Քամու ուժի օգտագործումը: Հա­զարամյակներ շարունակ քամու ուժը մարդն օգտագործել է տարբեր նպա­տակներով՝ նավարկել է առագաստանավերով, կառուցել հողմաղացներ:

Հովհաննես Թումանյան

(ԳՐԻՄՄ ԵՂԲԱՅՐՆԵՐ)

Լինում է չի լինում մի աղքատ որբևայրի կին։ Ապրելիս է լինում մի փոքրիկ տնակում։ Տնակի առջև մի պարտեզ է ունենում, պարտեզի մեջ երկու վարդի թուփ, մինը սպիտակ վարդի, մյուսը կարմիր։ Էն վարդի թփերի նման էլ երկու փոքրիկ աղջիկ է ունենում, մեկի անունը Լուսերես, մյուսինը՝ Վարդերես։ Երկուսն էլ էնքան լավն ու բարի, էնքան սրտով մաքուր ու աշխատասեր, որ կարծես թե հենց էն երկուսն էին էնպես, որ կային բովանդակ աշխարհքում։ Միայն թե Լուսերեսն ավելի հանգիստ էր ու քնքուշ, իսկ Վարդերեսն ավելի կայտառ ու աշխույժ։

Վարդերեսը շատ էր սիրում հանդերում ու մարգերում թռչկոտել, ծաղիկ քաղել ու թռչուն բռնել, իսկ Լուսերեսը նստում էր տանը, տնտեսության մեջ օգնում էր մորը, կամ թե չէ, եթե գործ չկար, նրա համար գիրք էր կարդում։ Երկու քույրն էլ էնքան էին իրար սիրում, որ հենց թև թևի տված ման էին գալի, ու երբ Լուսերեսն ասում էր.

— Մենք երբեք չպետք է բաժանվենք իրարից,— Վարդերեսը պատասխանում էր.

— Երբեք, քանի կենդանի ենք։

Իսկ մերն ավելացնում էր.

— Մեկդ ինչ որ կունենաք պետք է կիսեք մյուսիդ հետ։

Երկուսով հաճախ գնում վազվզում էին անտառներում ու պտուղ էին քաղում, ու ոչ մի կենդանի վնաս չէր տալիս, ամենքը վստահ գալիս մոտենում էին նրանց։ Նապաստակը հենց նրանց ձեռքից առնում որոճում էր կաղամբի թերթիկները, եղնիկն արածում էր նրանց կողքին, եղջերուն անհոգ ու զվարթ անցնում էր նրանց մոտից, իսկ թռչունները հանգիստ ուսներին թառած երգում էին, ինչպես կարող էին երգել և ինչ որ գիտեին։ Եթե բան է ուշանում էին անտառում ու գիշերը վրա էր հասնում, միասին պառկում էին մամուռի վրա ու քնում մինչև լուսաբաց։ Իրենց մերն էլ գիտեր ու անհանգիստ չէր լինում։

Մի անգամ էլ, երբ անտառում գիշերում են ու լուսաբացին զարթնում են, տեսնում են կողքներին կանգնած ճերմակ ու փայլուն շորերով մի սիրուն երեխա։ Էս երեխան վեր է կենում, ժպտալով նրանց նայում ու, առանց մի խոսք ասելու, հեռանում, մտնում անտառի խորքն, անհետանում։ Էստեղ երեխեքը մտիկ են տալիս չորս կողմերը, տեսնում են, որ իրիկունը մթնով եկել են քնել մի անդունդի եզերքին ու եթե մթնումը մի երկու քայլ էլ արած լինեին, պետք է անդունդը լինեին գլորված։ Գալիս են իրենց մորը պատմում։ Մերն ասում է.

— Էս անպատճառ պահապան հրեշտակն ինքն է եղել, որ միշտ պահպանում է բարի երեխանց։

Լուսերեսն ու Վարդերեսն իրենց մոր տնակն էնպես իստակ ու մաքուր էին պահում, որ մտիկ անելիս մարդու դուր էր գալիս։

Ամառը գլխավորապես Վարդերեսն էր տան բանը շինում ու ամեն առավոտ, մոր զարթնելուց առաջ անկողնի կողքին մի փունջ ծաղիկ էր դնում, փնջի մեջ էլ երկու վարդ՝ մինը սպիտակ, մյուսը կարմիր։ Ձմեռը Լուսերեսն էր կրակ անում ու պղինձը դնում կրակին։ Պղինձն էլ էնպես մաքուր սրբած էր լինում, որ ոսկու նման պսպղում էր։ Իրիկուններն էլ, երբ դուրսը ձյունը փաթիլ-փաթիլ բրդում էր, մերն ասում էր.— Լուսիկ ջան, գնա դռան փակը գցիր։— Հետո նստում էին բուխարու առջև։ Մերը գիրք էր կարդում աղջիկների համար, իսկ աղջիկները լսում էին ու մանում։ Կողքներին պառկած էր լինում իրենց գառը, ետևները թառի վրա քնած սպիտակ աղավնին, գլուխը կոխած թևի տակը։

Մի իրիկուն էլ, երբ էսպես նստած են լինում, մինը դուռը ծեծում է։ Մերն ասում է.

— Վարդուշ ջան, շուտ վեր կաց դուռը բաց արա, անօթևան ճամփորդ կլինի, դուռը ծեծում է։

Վարդերեսը գնում է դռան փակը ետ գցում, համոզված, որ դուռը ծեծողը մի խեղճ մարդ պետք է լինի, մին էլ ինչ տեսնի՝ դռան ետևը կանգնած է մի ահագին արջ, որ դուռը բացվելուն պես ներս է կոխում իր հաստ գլուխը։ Վարդերեսը վախից ճչում է ու ետ թռչում, գառն սկսում է մայել, աղավնին թևերն է թափահարում, իսկ Լուսերեսը մտնում է մոր մահճակալի ետևը։ Այնինչ արջը լեզու է լինում ու խոսում։ Ասում է.

— Ինչո՞ւ եք վախում, ինձանից մի՛ վախենաք, ես ձեզ վնաս չեմ տալ։ Քիչ էր մնում ցրտից սառչեի, եկա մի քիչ տաքանամ։

— Վա՜յ, խեղճ իմ արջ ախպեր,— բացականչում է մայրը։— Դե արի, արի կրակից մոտիկ պառկիր, միայն թե զգույշ կաց, բուրդդ չմրկի… Աղջկե՛րք, Վարդուշ ջան, Լուսիկ ջան, դուրս եկեք, եկեք էստեղ, արջ ախպերը ձեզ ձեռք չի տալ, արջ ախպերը բարի է։

Աղջիկները դուրս են գալիս, կամաց-կամաց մոտենում են արջին, գառն էլ, աղավնին էլ, ու շուտով ամեն ահ ու երկյուղ վերանում է մեջտեղից։ Արջն էլ ասում է.

— Երեխեք ջան, թե կարաք՝ էս իմ բրդի ձյունը մի թափ տվեք։

Աղջիկները վազում են ավելը բերում՝ արջի բուրդը մաքուր սրբում են, ու արջը բավականությունից մռնչալով մեկնվում է կրակի առջև։ Աղջկերքը ձեռաց ընտելանում նս իրենց անճոռնի հյուրին ու սկսում են հետը հանաքներ անել։ Բրդի հետ են խաղում, ականջներից են քաշում, մեջքին են կանգնում, հատակին դես ու դեն են գլորում, ճիպոտով խփում են, իսկ եթե սկսում է վռնչալ՝ ծիծաղից թուլանում են։ Արջի իրեն քեֆն էլ է գալիս։ Բայց երբ շատ են նեղացնում՝ վռչում է.

— Մի՛ տանջեք ինձ, մի՛ սպանեք, այ աղջկերք,
Ա՛յ Լուսերես, ա՛յ Վարդերես,
Ձեր սիրելի փեսան եմ ես։

Քնելու ժամանակը որ գալիս է ու աղջիկները գնում են քնեն, մերն արջին ասում է.

— Դե դու էլ օջախի առաշը պառկիր, արջ ախպեր, համ տաք կլինի տեղդ, համ քամուց պատսպար։

Օրը բացվում է թե չէ, արջը էլ ետ ձնի մեջ քարշ գալով գնում է դեպի անտառի խորքը։ Էն օրվանից էս արջը սովորություն է շինում, ամեն իրիկուն միևնույն ժամին գալիս է սրանց մոտ։ Պառկում է օջախի առջևն ու թողնում է հետը խաղան, ինչքան կուզեն։ Սրանք էլ էնպես են սովորում, որ իրիկունները, մինչև արջը տուն չի գալիս, դուռը փակում չեն։

Ձմեռն անց է կենում, գարունքն է ընկնում, երկիրը դալարում, ու մի օր էլ արջը Լուսերեսին ասում է.

— Դե հիմի արդեն ժամանակն է, որ ձեզանից հեռանամ, ամբողջ ամառը էլ ինձ չեք տեսնիլ։

— Ո՞ւր ես գնում, արջ ախպեր,— հարցնում է Լուսերեսը։

— Պետք է անտառը գնամ, իմ գանձերն ու հարստությունները չար թզուկներից պաշտպանեմ։ Ձմեռը գետնի սառած ժամանակը նրանք անհետանում են իրենց մթին այրերում, բայց արևը երկիրը տաքացնում է թե չէ՝ էդ գող անպիտանները լուս աշխարհք են դուրս գալիս ու՝ ինչ որ աչքները տեսնում է՝ էլ տիրոջն օգուտ չի անում, գողանում են տանում։

Արջից բաժանվելու համար շատ է տխրում Լուսերեսիկը, իսկ երբ դուռն առաջին բաց է անում որ գնա՝ հանկարծ արջն ընկնում է դռան փակին, բրդիցը մի փունջ մնում է փակի վրեն ու բրդի տակից ոսկու պես մի բան է պսպղում։ Երևի աչքիս թվաց, մտածում է աղջիկն ու մտքիցը հանում է էս բանը։ Արջն էլ շտապում է դեպի անտառն ու անհետանում է ծառերի ետևը։

Մի օր էլ մերն աղջիկներին անտառն է ղրկում, որ գնան ցախ ու մախ հավաքեն բերեն։ Գնում են աղջիկները, ման են գալիս ման, մին էլ տեսնում են անտառում ընկած մի ծառ, ու էս ծառի վրա, խոտերի միջին մի բան էս կողմն է թռչում, էն կողմն է թռչում, բայց ինչ բան է՝ գլխի չեն ընկնում։ Մոտենում են, տեսնում են մի թզուկ, դեմքը պառավկոտած, միրուքն էլ սպիտակ ու երկա՜ր-երկար։ Էն, որ ասում են՝ ինքը թիզուկես, միրուքը գազուկես, հենց էն ինքն է, որ կա։ Միրքի ծերը մնացել է ծառի ճեղքում, դես ու դեն է ընկնում, ու չի իմանում, թե ոնց հանի։ Աղջկերանցը որ տեսնում է՝ արնոտ աչքերը վրաները չռում է ու գոռում.

— Ի՞նչ եք տնկվել էդտեղ։ Չե՞ք կարող մոտ գալ ու օգնել։

— Էդ ի՞նչ է պատահել, գաճաճ քեռի,— հարցնում է Վարդերեսը։

— Ապո՛ւշ, անասո՛ւն, հարցնում է՝ ի՞նչ է պատահել… Ի՞նչ պետք է պատահեր, ուզում էի ծառը ճղեմ, մանր տաշեղներ անեմ մեր խոզանոցի համար, թե չէ մեծ փետերից էրվում են մեր կերակուրները, մենք հո էնքան շատ չենք ուտում, ինչքան դուք, էդ կոպիտ ու անկշտում խալխդ, սեպը զարկեցի, հանկարծ դուրս թռավ, ծառի ճեղքն էլ էնպես արագ փակվեց, որ վրա չհասցրի միրքիս ծերը միջիցը հանեմ։ Միրքիս ծերը մնաց ծառի ճեղքի մեջն, ու ահա էսպես չարչարվում եմ, չեմ կարում հանեմ, իսկ դուք կանգնել եք, բերաններդ բաց եք արել ու հռհռում եք, ապուշնե՛ր, լպստածնե՛ր… թո՛ւ, զահլես ինչպես է գնում…

Աղջիկները վրա են գալի, ուժ են անում, քաշում են, քաշում են, չեն կարողանում թզուկի միրուքը ծառի ճեղքից հանեն։

— Կացե՛ք, ես գնամ մարդիկ կանչեմ,— ասում է Վարդերեսը։

— Հիմարի գլուխ,— վրա է պրծնում թզուկը.— ի՞նչ եմ անում մարդիկը։ Դուք հերիք չե՞ք, որ զահլես գնա, դեռ ուրիշներին էլ կանչեցեք։ Կարո՞ղ եք մի ուրիշ բան էլ հնարեցեք…

Լուսերեսն ասում է.

— Մի քիչ համբերիր, ես ճարը գտա։— Ասում է, գրպանից մկրատը հանում ու թզուկի միրքի ծերիցը կտրում։ Թզուկն ազատվում է թե չէ, իսկույն շալակն է գցում իր ոսկով լիքը տոպրակը, որ ծառի փչակումը պահել էր, ու գնում է քթի տակին փնթփնթալով.

— Ա՛յ քեզ անտաշ խալխ… եկան էս փառավոր միրքիս ծերը կտրեցին թողին։ Գետինը մտնեք դուք, գետինը…

էսպես մրթմրթալով տոպրակը շալակում է, առանց ետ մտիկ տալու գնում։

Էս դեպքի վրա մի քանի ժամանակներ անց է կենում, մի օր էլ աղջիկները գնում են ձուկը բռնելու։ Գետափին մոտենում են, տեսնում են ծղրիդի նման մի թան էստեղ ետ ու առաջ է թռչկոտում, ու քիչ է մնում ջուրն ընկնի։ Մոտ են վազում, տեսնում են իրեն ծանոթ թզուկը։

— Էդ ի՞նչ ես անում էդտեղ, գաճաճ քեռի,— հարցնում է Վարդերեսը։

— Ապուշնե՛ր, չե՞ք տեսնում ինչ եմ անում… Չե՞ք տեսնում անիծած ձուկն ինձ ուզում է ջուրը քաշի…

Դու մի ասիլ՝ թզուկը գետափին նստած՝ կարթով ձուկը բռնելիս է լինում, հանկարծ քամին փչում է ու միրուքը փաթաթում կարթի թելին։ Հենց էդ խառնված ժամանակը մի մեծ ձուկն է ընկնում կարթի մեջն ու թզուկին զոռ է անում, քաշում է դեպի ներս։ Սա գետափի թփերից ու խոտերից է կպչում, բայց բան չի դառնում, ձուկը տանում է։ Աղջիկները ժամանակին վրա են հասնում, իրեն պինդ բռնում են ու աշխատում են միրուքը թելից բաժանեն, չեն կարողանում, էնպես խճճված է լինում իրար։ Էլ ուրիշ ճար չի մնում, մկրատը հանում են դարձյալ միրքիցը կտրում, իրեն ազատում։ Ազատվում է, տեսնում է միրքիցը էլի կտրել են՝ սկսում է վրաները ճղճղալ.

— Ա՛յ դուք անասուններ, էս մի՞թե կարգ է, հը՞։ Դուք համարձակվեք իմ երեսն էսպես այլանդակե՞լ… Հերիք չէր էն օրը միրքիս ծերը կտրեցիք, հիմի էլ ամենալավ մասը տարաք, հը՞… Ես հիմի ի՞նչպես մերոնց երևամ… Ա՛յ գետինը մտնեք դուք, գետինը… Վերցնում է իր մարգարիտով լիքը տոպրակը, որ թաքցրել էր եղեգնուտում, ուսովն է ձգում ու անհայտանում մոտիկ քարի ետևը։ Սրանից մի քանի օր ետը մերն իր աղջիկներին մոտակա քաղաքն է ուղարկում՝ թել, ասեղ, մատնոց և ուրիշ էս տեսակ մանրուք առնելու։ Մի քարքարոտ դաշտով անց կենալիս էս աղջիկները նկատում են, որ մի մեծ թռչուն օդում պտուտ եկավ, պտուտ եկավ ու նետի նման ներքև սլացավ, զարկեց մի քարի տակի։ Թռչունի զարկելուն պես մի սրտաճմլիկ աղաղակ է բարձրանում, ու էս ձենի վրա աղջիկները վազում են, տեսնում են իրենց հին ծանոթ թզուկը, արծիվը ճանկել է, ուզում է տանի։ Բարեսիրտ աղջիկները իսկույն բռնում են թզուկից ու կախ ընկնում, ու էնքան են արծվի հետ էս կողմն, էն կողմն ընկնում, էնքան են կռիվ տալիս, մինչև որ արծիվը որսը թողնում է՝ թռչում գնում։ Առաջին սարսափն անց է կենում թե չէ՝ էս թզուկը նորից իր ճղճղան ձենով աղջիկներին վրա է պրծնում.

— Էս ի՞նչ արիք, չէիք կարող ավելի քնքուշ ժաժ գալ, հը՞… բարակ շորերս պատառոտեցիք թողիք… անճոռնի անպիտաննե՛ր…

Ճղճղում է, անգին քարերով լիքը տոպրակը ուսը գցում ու անցնում քարերի ետևը, կորչում գնում իր քարանձավը։ Աղջիկներն արդեն սովոր են լինում նրա ապերախտությանը, շարունակում են իրենց ճամփեն, քաղաքում իրենց առուտուրն են անում ու ետ վերադառնում։ Վերադարձին գալիս են դարձյալ պատահում հանդում մի տեղ նստած թզուկին։ Տեսնում են մի իստակ տեղ իր տոպրակը շուռ է տվել, թափել, կիտել անգին քարերը, մտածելով, թե էնպես ուշ էլ անց կենող ու տեսնող չի լինի։ Վերջալույսի շողքերն ընկել են փայլուն քարերի վրա, ու գույնզգույն քարերն էնպես են վառվում, շողշողում, հուրհրատին տալիս, որ աղջիկները տեդղները մարում են, մնում հայիլ–մայիլ կտրած՝ մտիկ անելիս։

— Ի՞նչ եք բերաններդ բաց արել կանգնել,— գոռում է թզուկը, ու նրա գորշ դեմքը փոխվում է ծիրանի գույնի։ Ուզում է, ինչքան որ կարող էր, մի հայհոյի, մին էլ հանկարծ մի մռնչոց է լսվում, ու անտառից մի արջ է դուրս վազում, հարձակվում վրեն։ Սարսափահար թզուկը տեղիցը վեր է ցատկում, բայց մինչև վրա կհասցներ մտնի իր խորշը՝ արջը բռնում է։ Զարհուրած սկսում է աղաչել.

— Իմ սիրելի, իմ տեր արջուկ, առ, ահա քեզ լինեն իմ բոլոր գանձերը, միայն թե խնայիր ինձ։ Մտիկ տուր, մի տես, թե ինչ շքեղ անգին քարեր են էստեղ թափված։ Ինձ բաշխիր իմ կյանքը։ Ի՞նչ օգուտ ես տանելու, եթե սպանես ինձ, էսպես մի փոքրիկ, վտիտ արարածի։ Ատամիդ տակին իսկի չեմ էլ երևալ։ Ա՛յ թե ուզում ես ուտես՝ էն անօրեն աղջիկներին կեր, հասկանում եմ. լորի պես գեր ու թխլիկ, անուշ պատառ են… սրանց կեր, քեզ անուշ լինի…

Արջը ականջ էլ չի դնում, թե ինչ է ասում թզուկը, ծանր թաթը ետ է տանում ու որ մի զարկ է հասցնում՝ թզուկս տեղն ու տեղը հանգչում է։ Աղջիկները լեղապատառ սկսում են փախչել։ Արջը ետևներից կանչում է.

— Լուսի՛կ, Վարդո՛ւշ, մի՛ վախենաք, սպասեցե՛ք, ես էլ եմ ձեզ հետ գալիս։

Աղջիկները ճանաչում են, որ էս իրենց սիրելի արջի ձենն է, կանգնում են։ Արջը մոտենում է նրանց, ու հանկարծ մորթին վրիցը ընկնում է, տակիցը դուրս է գալիս մի գեղեցիկ պատանի՝ ոտիցը գլուխ ոսկու մեջ կորած։

— Ես թագավորի տղա եմ,— ասում է նա։— էս անսիրտ թզուկը ինձ կախարդել, գազան էր շինել ու հափշտակել իմ բոլոր գանձերը։ Եվ ես դատապարտված էի անտառներում թափառելու մինչև սրա մահը։ Ահա վերջապես սա առավ իրեն արժանի պատիժը, իսկ ես՝ իմ առաջվան պատկերը։

Էստեդից գնում առնում են անհուն գանձերը, որ դիզել էր թզուկը իր մթին քարանձավում։ Ապա թե թագավորի տղեն ամուսնանում է Լուսերեսի հետ, իսկ եղբայրը՝ Վարդերեսի։ Հետներն առնում են և աղջիկների պառավ մորը, գնում ետ իրենց աշխարհքը, ապրում են ուրախ ու երջանիկ։ Ու սրանցից մեկի լուսամուտի տակ սպիտակ վարդի թուփն է ծաղկում, մյուսի լուսամուտի տակ՝ կարմիր վարդի թուփը։

Անծանոթ բառաշարքերի բացատրություն

Որբևայրի-ամուսնուց զրկված
տնտեսության-սոցիալիստական տնտեսություն
անհուն-հուն չունեցող, անսահման


Ի՞նչ հասկացա <Լուսերեսն ու Վարդերես> հեքիաթից

Այս հեքիաթը շատ լավն էր և ես կուզեի, որ դուք էլ կարդայիք։ Ես այս հեքիաթից հասկացա, որ կային երկու չբաժանվող քույրիկներ, ովքեր կյանքում չեն թղնի իրար։ Այդ հեքիաթից ես հասկացա, որ կյանքում պետք է չթողնել հարազատին կամ քույրիկին։ Հերոսների անունները մեկը մյուսից շատ լավն էին և հեքիաթային։ Նրանք ինձ դուր եկան։ Այս հեքիաթը ինձ շատ ու շատ դուր եկավ և ես կուզեի շարունակությունը իմանալ։